เนื่องจากที่ผ่านมาประเทศไทยมีความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็ว และมีการกระจายไปสู่ภูมิภาคมากขึ้น โดยเฉพาะด้านการลงทุนจากต่างประเทศ และการท่องเที่ยว ทำให้ข้อมูลระดับจังหวัดมีความสำคัญมากขึ้น สำนักดัชนีเศรษฐกิจการค้า จึงได้ริเริ่มจัดทำดัชนีราคาผู้บริโภคระดับจังหวัดขึ้น เพื่อเป็นข้อมูลเศรษฐกิจสำหรับจังหวัดโดยหน่วยงานภาครัฐ เอกชน ผู้สนใจและนักวิชาการทั่วไปสามารถนำไปใช้เป็นข้อมูลประกอบการตัดสินใจ และดำเนินการต่าง ๆ ทางเศรษฐกิจได้อย่างมีประสิทธิภาพ และเป็นข้อมูลที่สะท้อนค่าครองชีพ ค่าจ้าง ค่าแรงในจังหวัดนั้น ๆ ได้เป็นอย่างดี

การจัดทำดัชนีราคาผู้บริโภคระดับจังหวัด มีวัตถุประสงค์

2.1 เพื่อวัดความเคลื่อนไหวของระดับราคาสินค้าและบริการทั่วไปที่ประชาชนในจังหวัดนั้น ๆ ใช้ในการอุปโภค – บริโภค
2.2 เพื่อใช้เป็นเครื่องชี้วัดภาวะเศรษฐกิจของจังหวัด สำหรับประกอบการตัดสินใจวางแผนพัฒนาและดำเนินการต่าง ๆ ทางเศรษฐกิจ
2.3 ใช้เป็นข้อมูลประกอบการกำหนดอัตราค่าจ้างขั้นต่ำของจังหวัด

3. เป้าหมาย 

3.1 ปีงบประมาณ 2544 ดำเนินการในจังหวัดนำร่อง 5 จังหวัด คือ เชียงใหม่ พิษณุโลก อุบลราชธานี ราชบุรี และพระนครศรีอยุธยา
3.2 ดำเนินการตามแผนพัฒนา ฯ ฉบับที่ 9 (ปีงบประมาณ 2545 – 2549) คือ
     3.2.1 ปีงบประมาณ 2545 – 2546 ดำเนินการเพิ่มอีก 13 จังหวัด คือ สิงห์บุรี จันทบุรี นครสวรรค์ ชลบุรี สุราษฎร์ธานี นครราชสีมา ขอนแก่น และสงขลา เชียงราย หนองคาย สุรินทร์ ศรีสะเกษ และภูเก็ต
     3.2.2 ปีงบประมาณ 2547 – 2549 ดำเนินการเพิ่มเติมให้ครบ 75 จังหวัด

4. วิธีดำเนินการ

4.1 ศึกษาวิเคราะห์โครงสร้างการใช้จ่ายเพื่อการอุปโภค - บริโภคในระดับรายได้ต่างๆ ของแต่ละจังหวัด เพื่อวางแนวทางในการจัดทำดัชนีราคาผู้บริโภคระดับจังหวัด และให้สอดคล้องกับภาวะค่าครองชีพ
4.2 ศึกษา วิเคราะห์คัดเลือกและกำหนดจังหวัดตัวแทน โดยการสำรวจสุ่มอำเภอตัวแทนและคัดเลือกกำหนดรายการสินค้าและบริการของแต่ละจังหวัด รวมถึงการกำหนดลักษณะจำเพาะของสินค้าอุปโภค – บริโภค
4.3 รวบรวมข้อมูลและจัดทำฐานข้อมูลราคาสินค้าและบริการของผู้บริโภคแต่ละจังหวัด
4.4 จัดทำเครื่องชี้วัดภาวะเศรษฐกิจระดับจังหวัด โดยเริ่มจากปีฐาน จนถึงปัจจุบัน

5. วิธีการจัดทำดัชนีราคาผู้บริโภคระดับจังหวัด

5.1 กำหนดลักษณะครัวเรือนดัชนี
     ครัวเรือนดัชนี หมายถึง ครัวเรือนของผู้บริโภคที่กำหนดขึ้นเพื่อเป็นตัวแทนของกลุ่มเป้าหมาย กล่าวคือ
          - เป็นครัวเรือนที่อยู่ในพื้นที่ของจังหวัดนั้นๆ
          - มีสมาชิกของครัวเรือน 1-5 คน
          - กำหนดรายได้ โดยครอบคลุมรายได้ทั้งหมดของครัวเรือนในปีฐาน (โดยตัดรายได้ขั้นต่ำสุด-สูงสุดออก)
5.2 การกำหนดโครงสร้าง
     โครงสร้างดัชนีราคาผู้บริโภคประกอบด้วย หมวดหมู่สินค้า และรายการสินค้าที่ครัวเรือนบริโภคทั้งหมดแบ่งเป็น 7 หมวดหมู่ ดังนี้
          1. หมวดอาหารและเครื่องดื่มไม่มีแอลกอฮอล์
          2. หมวดเครื่องนุ่งห่ม
          3. หมวดเคหสถาน
          4. หมวดการตรวจรักษาและบริการส่วนบุคคล
          5. หมวดพาหนะ การขนส่งและการสื่อสาร
          6. หมวดการบันเทิง การอ่านและการศึกษา
          7. หมวดยาสูบและเครื่องดื่มมีแอลกอฮอล์
5.3 การกำหนดปีฐาน
     การกำหนดให้ปีใดปีหนึ่งเป็นปีฐาน จะพิจารณาจากปีที่ระบบเศรษฐกิจมีเสถียรภาพ พฤติกรรมการบริโภคของครัวเรือนเป็นไปตามปกติวิสัย ระดับราคาเป็นไปตามภาวะอุปสงค์อุปทานของระบบเศรษฐกิจ
     การจัดทำดัชนีราคาผู้บริโภคระดับจังหวัดเริ่มแรกกำหนดให้ปี 2541 เป็นปีฐานตาม ปีการสำรวจภาวะเศรษฐกิจและสังคมของครัวเรือนปี 2541 ของสำนักสถิติแห่งชาติ โดยเป็นปีแรกที่มีการสำรวจและรายงานผลค่าใช้จ่ายของครัวเรือนเป็นรายการสินค้าในระดับจังหวัด ซึ่งแต่เดิมจะมีการรายงานผลค่าใช้จ่ายเป็นรายหมวดของกลุ่มสินค้าเท่านั้น  และปัจจุบันใช้ปี 2545 เป็นปีฐาน
5.4 การคัดเลือกและกำหนดรายการสินค้า
     การกำหนดรายการสินค้าและบริการที่เป็นตัวแทนการจัดเก็บราคาสำหรับ จัดทำดัชนีราคาผู้บริโภค โดยวิธีการพอสรุปได้ดังนี้
          1. คัดเลือกรายการที่มีความสำคัญ ในการใช้จ่ายของครัวเรือน ต่อรายการทั้งหมด  ตั้งแต่ร้อยละ 0.01 - 0.03 
          2. เลือกรายการสินค้าและบริการแบบผสม คือ เลือกรายการที่มีความสำคัญในการ ใช้จ่ายของครัวเรือน และส่วนที่เหลือเลือกเพิ่มเติมใช้แบบคัดเลือกจากตัวอย่าง โดยยึดหลักการ จัดเก็บราคาและการกำหนดลักษณะจำเพาะของสินค้านั้น
5.5 การกำหนดน้ำหนักถ่วง
     การกำหนดน้ำหนักถ่วง คือการให้ความสำคัญของค่าใช้จ่ายสำหรับรายการสินค้าและบริการตามความสำคัญหรือจำเป็นต่อการครองชีพ      น้ำหนักที่ใช้คำนวณดัชนีราคาผู้บริโภคระดับจังหวัดจะเป็นค่าใช้จ่ายของครัวเรือนในจังหวัดนั้นๆ ต่อรายการสินค้าที่กำหนดใช้ในการคำนวณ โดยมีการคัดเลือกมาจากรายการที่สำรวจภาวะเศรษฐกิจและสังคมของครัวเรือนของสำนักงานสถิติแห่งชาติแล้ว โดยมีขั้นตอนดังนี้
     1. ค่าใช้จ่ายของรายการสินค้าที่คล้ายกันในทางกายภาพและคุณสมบัติจะถูกรวมเข้าโดยตรง คือ นำค่าใช้จ่ายของสินค้าที่คล้ายกันมารวมให้กับสินค้าที่ต้องการจัดเก็บราคาเพราะคาดว่าแนวโน้มของราคาจะเคลื่อนไหวไปในทางเดียวกัน
     2. หลังจากรวมค่าใช้จ่ายของรายการย่อยเข้าด้วยกันโดยตรงแล้ว มีค่าใช้จ่ายของสินค้าบางชนิดที่ยังไม่ได้รวมให้กับรายการใด จึงต้องนำไปกระจายให้กับทุกรายการในหมวดย่อยนั้น ตามอัตราส่วนของความสำคัญของค่าใช้จ่าย
    3. ค่าใช้จ่ายในรายการเบ็ดเตล็ดหมวดอื่นที่ไม่ได้กำหนดให้อยู่ในหมวดใดจะกระจายให้กับทั้งหมวดทุกรายการตามอัตราส่วนความสำคัญของค่าใช้จ่ายที่สำรวจมาได้

6. สูตรการคำนวณดัชนีราคาผู้บริโภค

     การคำนวณดัชนีราคาผู้บริโภคในทางปฏิบัติจะใช้สูตรดัดแปลงด้วยวิธีพีชคณิต จากสูตรลาสแปร์(Modified Laspeyres)

      7.  การกำหนดตลาดและการจัดเก็บราคา

          กำหนดพื้นที่ให้ครอบคลุมมากที่สุด ตั้งในชุมชนที่หนาแน่นผู้บริโภคซื้อสินค้าได้สะดวก เป็นตลาดที่ใหญ่ มีสินค้ามากมายหลายชนิด เป็นแหล่งใช้จ่ายของผู้บริโภคทั่วไป ไม่ใช่ตลาดสำหรับผู้บริโภคกลุ่มที่รายได้สูงมากเพียงเฉพาะกลุ่มเดียว
         ข้อมูลราคาจะจัดเก็บโดยเจ้าหน้าที่ในส่วนภูมิภาค และเจ้าหน้าที่ที่จัดจ้างในแต่ละอำเภอ สินค้าที่มีการเปลี่ยนแปลงราคารวดเร็ว เช่น อาหารสด จะจัดเก็บราคาทุกสัปดาห์ ส่วน สินค้าที่ราคาไม่ค่อยเคลื่อนไหวมากนักจะจัดเก็บราคาเดือนละครั้ง ส่วนใหญ่เป็นสินค้าที่ไม่ใช่อาหาร เช่น เครื่องนุ่งห่ม เครื่องเรือน เครื่องใช้ไฟฟ้า ค่าพาหนะ เป็นต้น

     
         

คำชี้แจง : ดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐานระดับจังหวัด

          ดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐาน  คือดัชนีราคาผู้บริโภคที่ไม่นำรายการสินค้าอาหารสดและกลุ่มพลังงานมาคำนวณดัชนี เพราะสินค้ากลุ่มอาหารสดจะมีการเคลื่อนไหวของราคาที่มีความถี่สูงและมีฤดูกาล  ส่วนกลุ่มพลังงานจะเป็นกลุ่มที่นอกเหนือการควบคุมของนโยบายด้านการเงิน

          ดัชนีราคาผู้บริโภคพื้นฐานระดับจังหวัด  คือดัชนีราคาผู้บริโภคที่คำนวณมาจากกลุ่มราคาสินค้าที่มีการเคลื่อนไหวตามกลไกตลาดเท่านั้น  ทั้งนี้เพื่อใช้วัดเงินเฟ้อพื้นฐานของระบบเศรษฐกิจของจังหวัด

----------------------------------